Beurskrach 1929

De afgelopen maanden is veelvuldig het vergelijk met 1929 gemaakt. Het was het jaar dat de koersen in een aantal stappen in elkaar storten. Indertijd leidde de crisis tot een wereldwijde depressie.

Het jaar 1929 staat te boek als een van de zwartste jaren van de twintigste eeuw. Het was niet alleen die ene dag -donderdag 24 oktober 1929- die de aandelenkoersen deed verdampen. De crash bestaat uit een reeks van 7 krachtige dalingen die in de maanden/jaren erna volgden.

In een reeks van 7 forse dalingen gedurende 2 jaar daalde de aandelenkoersen naar een historisch dieptepunt in Q2 1932. Een drama die de jaren 30 domineerde; niet alleen in de VS maar wereldwijd! Wat is er nu precies gebeurd ?!

 

Historische Perspectief

Het waren gouden tijden voor ondernemers met weinig rechtsgevoel en een sterke hebzucht naar winst. De overheid was zeer terughoudende en President Harding (1921-1923) was een zwak figuur, die niet was opgewassen tegen zijn vele verkeerde vrienden en medewerkers. Tussen 1923 en 1929 groeiden de bedrijfswinsten met 62 procent. De industriële productie werd bijna 2x zo groot, door de snelle opkomst van de auto-industrie. Deze industrie liet de productie van olie, ijzer, staal, rubber, leer en glas tot grote hoogten stijgen. In 1929 rolde er om de zeventien seconden een T-ford van de lopende band. Een op de vijf Amerikanen een auto! De aanleg van wegen en bruggen zorgde voor veel werk. Ook de productie van koelkasten, radio's en broodroosters nam snel toe. In de aanloop van zwarte dinsdag in 1929 was de Dow Jones in tweeenhalf jaar geklomen van een index 166 in maart 1926 tot 381 in september 1929; een groei van 230%.   De aanloop Toch waren er signalen dat de groei niet eeuwig zou duren. De lonen waren laag en de arbeiders verdienden te weinig om de luxe goederen te kunnen kopen.  Met reclame werden de consumenten verleid om op krediet de luxe goederen te kopen. Het motto van toen 'Live now, pay later' lijkt toch wel erg sterk op de levenstijl van de Amerikanen in 2008. De vraag naar duurzame consumptiegoederen verzadigde en de voorraden hoopte zich op. Ondernemers verkortten de werktijden en verlaagde de lonen. De koopkracht daalde. Het laatste 'zetje' kwam van de zeer rijken. Ongeveer 5% van de Amerikaanse bevolking verdiende 30% van het Nationale Inkomen. Deze groep verloor het vertrouwen in de economie en verlaagde de uitgaven aan auto's, huizen, gingen minder investeren in fabrieken en aandelen. Het werd je in de jaren 1928 en 1929 erg gemakkelijk gemaakt om met geleend geld ook aandelen te kopen. Aandelen die fors in waarde stegen tot een onhoudbare 'assed bubble'. Door hebzucht en kuddegedrag zijn de aandelenkoersen ver boven de objectieve waarde gestegen. Op de vooravond van de grote beurskrach van 1929 vroeg een journalist aan een speculant hoe hij zoveel geld kon verdienen op de aandelenmarkt. Het antwoord luidde: "Een investeerder koopt General Motors aan 100 $ verkoopt het voor 150 $ aan een ander, die het op zijn beurt doorverkoopt aan 200 $. Zo verdient iedereen geld!"

Beurskrach

Het woord beurskrach komt van het Duitse woord krach, dat dreun of slag betekent. De beurs ging in september 1929 al in een dalende lijn en waren al een aantal paniek verkopen geweest. De paniek startte op donderdag 24 oktober 1929. De vertrouwen viel weg, aandelen gingen fors onderuit. Galbraight beschrijft de stemming op de beurs op donderdag 24 oktober 1929 als volgt: "Op die dag wisselden 12.894.650 aandelen van hand, waarvan veel tegen prijzen die de dromen en hoop van degenen die ze bezaten aan scherven sloegen. De paniek duurde niet de hele dag. Het was een fenomeen van de ochtenduren... door de onzekerheid probeerden steeds meer mensen te verkopen. Anderen, die niet meer in staat waren te reageren op telefoontjes van het laatste ogenblik, waren uitverkocht. Tegen halftwaalf had de markt zich overgeleverd aan een blinde, meedogenloze angst. Er was inderdaad paniek."   De speculanten die met geleend geld aandelen gekocht hadden, zagen de waarde snel dalen. Op een gegeven moment  konden de speculanten het geleende geld niet meer terug betalen. Dit zorgde voor een ketting reaktie. Zo'n 9000 banken bezweken in volgende 3 jaren en het spaargeld van vele miljoenen Amerikanen ging in rook op. Diepe Depressie Zodra het bruto binnenlands product 2 kwartalen achter elkaar is gedaald dan is er sprake van recessie. Een depressie is een langdurige periode van laagconjunctuur enonderbesteding met een negatieve groei van het nationaal inkomen gecombineerd met hoge werkloosheid. Welnu dat was na 1929 ook zeker sprake van!  In 1932 telden de VS ongeveer 15 miljoen werklozen op een totale arbeidskracht van 45 miljoen (33%). Het bruto binnenlands product in de VS liep in 3 jaar tijd terug naar 54% t.o.v. het top jaar 1929. Hieronder de feiten: Bruto binnenlands product VS, 1929 = 100 1929 - 100 1930 -   88 1931 -   74 1932 -   57 1933 -   54 1934 -   63 1935 -   70 1936 -   81 1937 -   88 Opvallend is dat vooraanstaande economen en politici in deze periode de recessie en later de depressie bagitaliseerde. Hieronder staan een aantal uitspraken die typerend zijn voor deze periode. 'In mijn tijd zal er geen crash meer komen.'- John Maynard Keynes, 1927 ‘De aandelenkoersen lijken een permanent hoog niveau te hebben bereikt.'- Irving Fisher, gezaghebbend Amerikaans econoom, 17 oktober 1929 ‘De huidige situatie geeft geen enkele reden tot somberheid.'- Andrew Mellon, Amerikaanse minister van Financiën, 31 december 1929 ‘Er zijn aanwijzingen dat de ergste recessie voorbij is.' - Harvard Economic Society, 18 januari 1930 ‘Hoewel de beurscrash nog maar zes maanden geleden plaatsvond, ben ik ervan overtuigd dat we het ergste achter de rug hebben.'- Herbert Hoover, president van de VS, 1 mei 1930 ‘De huidige depressie is over zijn hoogtepunt heen.'- Harvard Economic Society, 30 augustus 1930 Pas in 1933 kwamen er eerste maatregelen ter bevorderign van de economie. The New Deal De pas gekozen President F.D. Roosevelt nam vergaande maatregelen die de New Deal genoemd werden. Roosevelt experimenteerde om de economie weer op gang te krijgen. Binnen 100 dagen passeerden in 1933 tientallen uiteenlopende en soms elkaar tegenstrijdige wetten de revue. Roosevelt's motto was simpel: "probeer alles uit en kijk wat werkt!"   A.  "Banking holiday" en de Emergency Banking Act Roosevelt sloot vlak na zijn ambtsaanvaarding alle banken voor het publiek. Na een week gingen de banken weer open. In de tussentijd had de regering ervoor gezorgd, dat de geldvoorraad van de sterke banken was aangevuld en waren de zwakke banken definitief gesloten. De Emergency Banking Act controleerde het bankwezen en beschermde zo de beleggers tegen ongezonde speculatie. Hierdoor werd het vertrouwen in het bankwezen hersteld en gingen de mensen, i.p.v. geld van de bank af te halen, geld naar de bank toe brengen   B.  National Industrial Recovery Act (NIRA), Het bedrijfsleven werd uitgenodigd met de overheid afspraken te maken. Het doel van deze afspraken was overproductie en slechte werkomstandigheden tegen te gaan. Teveel bedrijven deden hier echter niet aan mee. De kleine bedrijven vonden dat de grote bedrijven zichzelf bevoordeelden ten koste van de kleine bedrijven. De instelling van controle op de industrie werd bewerkstelligd door de National Industrial Recovery Act (NIRA), waarbij afspraken werden gemaakt over beperking van de productie en controle op de prijzen, terwijl tevens nieuwe codes betreffende de arbeidsvoorwaarden werden vastgelegd. De NIRA bleek echter niet effectief, omdat zij de grote industrieën beschermde en zo eigenlijk via de nu officieel gesanctioneerde prijsafspraken tot een trust- en kartelvorming leidde. In 1935 verklaarde het Hooggerechtshof de NIRA ongrondwettig. Ook consumenten waren ontevreden, omdat de prijzen door de productiebeperking waren gestegen   C. De Agricultural Adjustment Act (AAA) Boeren moesten hun productie beperken. Wie dit daadwerkelijk deed, kreeg subsidie, de Agricultural Adjustment Act (AAA), het systeem van subsidie aan de landbouw, werd tot in de jaren negentig gehandhaafd. De bedoeling hiervan was om de akkerbouw- en veeteeltprijzen te laten stijgen, wat ook gebeurde. Hierdoor nam de koopkracht van de boeren toe. Vooral de grote boeren bleken hiervan te profiteren, zij hadden meer land en dús kregen zij meer subsidie. Omdat er minder werd verbouwd, hadden zij minder personeel nodig. Voor de kleinere boeren bracht de eerste New Deal weinig goeds met zich mee   D. Jobs, jobs, jobs! De federale regering gaf veel geld uit aan de deelstaten voor steun aan behoeftigen. Ook werden er maatregelen genomen om werklozen aan de slag te helpen. Toch kon maar een kwart van de werklozen geholpen worden, de rest bleef afhankelijk van directe steun van instanties. Verschillende, elkaar soms doorkruisende maatregelen bestreden de werkloosheid, zoals de Federal Emergency Relief Administration, die via de staten financiële hulp gaf en zorgde voor arbeid, en het Civil Conservation Corps, dat jongeren tewerkstelde in projecten als herbebossing, weg- en damaanleg e.d Tot 1936 had de New Deal aardig voor bevorderingen bezorgd. De totale productie was weer even groot als in 1926. Maar doordat het volk en het bedrijfsleven de vertrouwen kwijt waren geraakt om opnieuw te consumeren kwam er als gevolg in rap tempo een recessie waarbij er weer 2 miljoen werkelozen bij kwamen. Door de Tweede Wereld Oorlog, kwam er in Amerika werkgelegenheid. De Amerikanen gingen ervoor om de Tweede Wereld Oorlog te winnen en spande zich in. In plaats van dat er teveel aan mensen waren en te weining aan werk, kwam er nu meer werk dan dat er mensen waren. De economie keerde helemaal om. Amerika kwam net zoals vorige keer sterk uit de strijd, zowel op militaire gebied als op economisch terrein. Amerika kon en wou zich niet meer afzijdig houden, en we de wereldeconomie werd sterk beïnvloed door Amerika. Doordat de mensen in de oorlog geld hadden verdient of gespaard, kwam er weer een gezonde productie omgang. De nieuwe president Truman zette De New Deal voor In de Fair Deal, en daarmee eindigde “ De New Deal”

 

De ontwikkeling van de Nederlandse aandelenkoeren vanaf 1900 tot 2000. De koersindex van de 20e eeuw is samengesteld door koppeling van aandelenindices, die het CBS sinds 1919 berekent. De periode 1899 - 1918 is gebaseerd op cijfers van LIFE/Maastricht.

Bron: CBS 4 januari 2000